VĂN HOÁ TRUNG QUỐC

1.Phong tục tập quán

TẾT THANH MINH

Hàng năm bước vào mùa xuân ấm áp, hoa tươi đua nở, vạn vật thức tỉnh, người dân TQ lại đón chào một ngày tết dân gian đã được lưu truyền trong nhiều năm, đó là tết Thanh minh.Tiết Thanh minh là một trong 24 tiết tính theo âm lịch của TQ, tính theo dương lịch thường là vào đầu tháng tư.

Có nơi gọi tiết Thanh Minh là “tết “âm phủ”, qua đó có thể thấy đây là ngày tết của người quá cố. Trước sau Thanh minh, nhà nào nhà nấy đi tảo mộ cho trọn đạo nghĩa, con cháu dón dép, cắt cỏ xung quanh mộ, đắp thêm đất mới, thắp hương, đốt tiền, lễ bái hoặc mặc niệm. Trong thời Tống < năm 960- năm 1279>có một bài thơ miêu tả tập tục đi tảo mộ trong tiết Thanh minh: “núi đồi nam bắc thêm ngôi mộ, Thanh minh lễ tế ai nấy bận. Tiền nhang bay bốc như bướm lượn, lệ huyết đã nhuộn thành đỗ quyên hồng.”

Theo tuyền thuyết tiết Thanh minh được bắt nguồn từ đời nhà Hán < năm 205-220 trước Công nguyên>, cho đến đời nhà Minh và nhà Thanh < 1368-1911> cơn sốt đi tảo mộ lên đến đỉnh cao, có người không chỉ đến mộ tổ tiên đốt tiền bạc, mà còn làm mâm cỗ đầy để cúng trước mộ.

Đi tảo mộ trong tiết Thanh minh đã trở thành một tập tục quan trọng trong dân gian và truyền cho đến ngày nay, chỉ có khác là hình thức đơn giản hơn trước. Trước đây tập tục đi tảo mộ là một gia đình, một dòng họ đi tảo mộ cho ông bà tổ tiên, mở rộng đến do tổ chức , đoàn thể tập thể đi tảo mộ cho các liệt sĩ. Mỗi khi đến ngày thanh minh, mọi người đến các nghĩa trang liệt sĩ, đặt trước mộ những bó hoa tươi, hay vòng hoa, một cành tùng, bách tỏ lòng tưởng nhớ các liệt sĩ.

Tiết Thanh minh đúng vào lúc vào xuân, tuy là bắt nguồn từ tế lễ tổ tiên, nhưng trong quá trình phát triển lâu dài cũng xen lẫn cả những nội dung chơi xuân. Hoạt động này được gọi là hoạt động đi chơi xuân. Có những nơi còn gọi tết Thanh minh là tết chơi xuân.

Trong thời cổ còn có tập tục đi chơi xuân hái rau dại, tập tục này đến nay không còn nữa. Trong thời gian trước và sau Thanh minhlà các cô gái, phụ nữ đi chơi xuân, hái rau dại tươi và non về gói sủi cảo, gói bánh rất thơm ngon với mùi vị khác thường. Có một số phụ nữ còn thích gài bông hoa rau khúc màu trắng trên đầu.

Hôm Thanh minh, còn có tập tục thả diều, kéo co, chơi đu.

Vậy thì tại sao lại gọi tết Thanh minh ? chẳng là mỗi khi đến tiết này là thiên nhiên mở màn cho mùa xuân, khí hậu ấm áp, cỏ non xanh rờn, tràn đầy sắc xuân, đây có lẽ là hàm ý của “Thanh minh”. Đến tiết Thanh minh, đúng vào mùa cày cấy vụ xuân, trong ngạn ngữ nông nghiệp có nhiều câu nói về Thanh minh và công việc nhà nông, ví dụ như: “trước sau Thanh minh trồng dưa, trồng đậu”; “Trồng cây tốt nhất là tThanh minh, trônt một khúc gỗ cũng nẩy mầm”.

Trong thời cổ còn có hoạt động trồng liễu, trồng cây, trong thơ cổ có câu: “Bên đường dương liễu xanh râm mát, toát lên không khí tiết Thanh Minh”.

TẾT NGUYÊN TIÊU

Ở Trung Quốc , Tết Nguyên Tiêu còn được gọi là Tết Thượng Nguyên và Tết hoa đăng . Mọi người vui Tết Nguyên Tiêu đưa hoạt động mừng Tết xuân bắt đầu từ đêm giao thừa lên một cao trào mới .

Đêm Nguyên Tiêu , đâu đâu cũng chăng đèn kết hoa . Thưởng ngoạn hoa đăng , giải câu đố và ăn bánh trôi đã trở thành những phong tục tập quán được truyền từ đời này sang đời khác ở Trung Quốc.

Tết Nguyên Tiêu bắt đầu xuất hiện vào thời kỳ Hán Vũ Đế . Theo sử sách , sau khi Hán Huệ Đế Lưu Doanh chết , Lã Hậu và thế lực dòng tộc họ Lã nắm quyền nhà nước . Sau khi Lã Hậu chết , những đại thần như Chu Bột , Trần Bình v v... tiêu diệt thế lực dòng họ Lã , ủng hộ Lưu Hoàn lên ngai vàng trở thành Hán Văn Đế . Vì hành động tiêu diệt thế lực dòng họ Lã đúng vào ngày rằm tháng giêng , cho nên về sau cứ đến đêm rằm tháng giêng hàng năm , Hán Văn Đế đều vi hành ra khỏi hoàng cung , chung vui với nhân dân để kỷ niệm sự kiện này , và xác định ngày rằm tháng giêng là Tết Nguyên Tiêu .

Theo truyền thống trong dân gian Trung Quốc , vào đêm Nguyên Tiêu ánh trăng sáng ngần , mọi người thắp đèn lồng , ra ngoài cửa ngắm trăng , đốt pháo hoa , giải câu đố , ăn bánh trôi , gia đình đoàn tụ .

bánh trôi nước

Trong dịp Tết Nguyên Tiêu , phong tục thưởng ngoạn hoa đăng bắt đầu từ thời kỳ Minh Đế Đông Hán . Lúc đó , Minh Đế đề cao Phật giáo , nghe nói Phật giáo có tập quán sư sãi đi chiêm ngưỡng xá lị Phật và thắp đèn cúng Phật vào ngày rằm tháng giêng , bèn hạ lệnh Hoàng Cung và các chuà chiền phải thắp đèn cúng Phật vào đêm rằm tháng giêng , từ quan văn võ đại thần đến dân thường đều phải treo đèn lồng . Sau đó , ngày tết lễ Phật dần dần trở thành ngày tết lớn trong dân gian . Từ đó cho thấy , sự phát triển của Tết Nguyên Tiêu đã trải qua quá trình từ cung đình đến dân gian , từ Trung Nguyên đến cả nước .

Còn một cách nói khác về phong tục thắp đèn vào dịp Tết Nguyên Tiêu bắt nguồn từ "Tam Nguyên"của Đạo giáo , tức ngày rằm tháng giêng là Tết Thượng Nguyên ; Ngày rằm tháng 7 là Tết Trung Nguyên ; Ngày rằm tháng 10 là Tết Hạ Nguyên . Tam nguyên do Thiên quan , Địa quan và Nhân quan quản lý . Thiên quan thích náo nhiệt đông vui , cho nên Tết Thượng Nguyên phải thắp đèn .

Phong tục thắp đèn vào dịp Tết Nguyên Tiêu phát triển trở thành chợ đèn hoa với quy mô lớn vào nhà Đường . Kinh đô Trường An lúc bấy giờ đã là đô thị lớn nhất thế giới với số dân hàng triệu dân . Do nhà vua đích thân đề xướng , lễ hội Nguyên Tiêu ngày càng long trọng .

Sau thời kỳ Trung Đường , Tết Nguyên Tiêu trở thành lễ hội mang tính toàn dân . Chợ đèn hoa ở Trường An rất rộng lớn , thường thắp 50 ngàn chiếc đèn hoa muôn mầu muôn vẻ . Nhà vua còn sai thợ làm những đèn hoa khổng lồ , rộng khoảng 20 gian và cao 150 thước , tỏa sáng rực rỡ .

Thời nhà Tống , lễ hội hoa đăng Tết Nguyên Tiêu không kém gì thời nhà Đường cả về quy mô lẫn công nghệ , hơn thế nữa , các hoạt động trong lễ hội càng được dân chúng ưa thích và mang đậm sắc thái dân gian .

Lễ hội hoa đăng Tết Nguyên Tiêu trong các triều đại sau nhà Tống không ngừng phát triển , thời gian ngày càng kéo dài . Lễ hội hoa đăng của nhà Đường diễn ra một ngày trước và sau Tết Nguyên Tiêu , Nhà Tống lại tăng thêm hai ngày sau ngày 16 tháng giêng ; Lễ hội hoa đăng của nhà Minh diễn ra từ mùng 8 tết cho đến ngày 18 , kéo dài đúng 10 ngày .

Đến thời nhà Thanh , dân tộc Mãn nắm quyền cai trị Trung Nguyên , nhà vua không tổ chức lễ hội hoa đăng nữa , nhưng lễ hội này trong dân gian vẫn rất náo nhiệt , thời gian kéo dài 5 ngày .

Bánh trôi là món ăn chính trong dịp Tết Nguyên Tiêu , đã có từ lâu ở Trung Quốc . Ăn bánh trôi tượng trưng cho gia đình đoàn tụ như trăng tròn và chứa chan nguyện vọng tốt đẹp của nhân dân đối với cuộc sống hạnh phúc trong tương lai . Bánh trôi xuất hiện từ nhà Tống , lúc đó , trong dân gian lưu hành một món ăn mới lạ trong dịp Tết Nguyên Tiêu , được gọi là Phù Nguyê Tử , sau mới gọi là bánh trôi .

Trước thời Bắc Tống , bánh trôi không có nhân , sau khi nấu chín phải ăn kèm với đường kính , táo , hoa quế , long nhãn . Thời Nam Tống , xuất hiện bánh trôi có nhân đường , đây có thể là bánh trôi có nhân sớm nhất .

Sau đó , bánh trôi có loại nhân ngọt và nhân mặn , nhân ngọt thường gói bằng đường kính , đường đỏ , hoa quế , hoa quả , vừng . Nhân mặn thường là nhân thịt , có loại chỉ có thịt không , có loại thì trộn lẫn thị và rau . Bánh trôi thường đun sôi cho chín , nhưng cũng có thể rán . Hiện nay , có nhiều cách ăn bánh trôi , nhiều người thậm chí kết hợp với cách ăn của phương tây , ví dụ như sô-cô-la cũng có thể làm nhân bánh trôi .

Trong dịp Tết Nguyên Tiêu , còn có một hoạt động được đông đảo người dân Trung Quốc ưa thích . Đó là giải câu đố . Giải câu đố xuất hiện từ thời nhà Tống . Thời Nam Tống , cứ đến Tết Nguyên Tiêu , thủ đô Lâm An có nhiều người say mê làm câu đố và giải câu đố .

Lúc đầu , người ta viết câu đố trên mảnh giấy , dán trên đèn hoa lung linh rực rỡ để cho mọi người giải . Hoạt động giải câu đố vừa mở mang kiến lại rất thú vị , được các tầng lợp xã hội hoan nghênh .

Câu đố là bảo vật trong kho tàng văn hoá Trung Hoa . Bối cảnh sâu rộng của nó là phần tinh hoa nhất trong truyền thống văn học Trung Quốc . Làm câu đố thường lấy đề tài từ các tác phẩm văn học nổi tiếng và những câu thơ mà mọi người quen thuộc . Trong lịch sử Trung Quốc , có nhiều văn nhân học giả nổi tiếng đều để lại những câu đố kinh điển , làm cho nhân dân cảm thụ trí tuệ của họ trong khi thưởng thức , hun đúc trong cao nhã khi vui chơi giải trí .

Câu đố không chỉ hạn chế trong tầng lớp văn nhân , nó là của dân gian . Câu đố bao hàm trí tuệ dân gian hết sức phong phú , cho nên chúng tôi cho rằng câu đố là sự kết hợp giữa văn hoá cao nhã và văn hóa dân gian .

Ngày rằm tháng giêng âm lịch của Trung Quốc là tết Nguyên Tiêu mộ trong những ngày tết truyền thống của Trung Quốc, cũng là ngày cuối trong cả dịp Tết Xuân.

Tết Nguyên Tiêu cũng gọi là Nguyên Tịch, Nguyên Dạ còn gọi là tết Thượng Nguyên. Đêm rằm tháng giêng là đêm trăng tròn đầu tiên trong năm mới theo Âm lịch. Đêm hôm đó, trong dân gian TQ từ trước đến nay đều có tập trước treo hoa đăng, vì vậy Tết Nguyên Tiêu còn gọi là tết “Hoa Đăng”.

Ngắm đèn ăn bánh trôi là hai nội dung chính trong ngày tết Nguyên Tiêu. Vậy tại sao Tết Nguyên Tiêu lại treo đèn ? nghe nói, năm 180 trước Công nguyên, vua Hán Văn- nhà vua đời Tây Hán của TQ được lên ngôi đúng vào ngày rằng tháng giêng. Để chúc mừng, nhà vua Hán Văn quyết định lấy ngày rằm tháng giêng là ngày hội Hoa Đăng. Hàng năm vào tối ngày rằm tháng giêng, nhà vừa đều ra khỏi cung để đi dạo cùng chung vui với người dân. Ngày hôm đó, nhà nào nhà nấy, trên khắp các ngả đường, thôn xóm đều treo đủ các loại đèn với muôn hình nghìn vẻ để mọi người thưởng thức. Đến năm 104 trước công nguyên, tết Nguyên Tiêu đã chính thức trở thành ngày tết lớn của nhà nước. Quyết định này, khiến quy mô của ngày tết Nguyên Tiêu được mở rộng hơn nữa. Theo quy định, ở những nơi công cộng và nhà nào nhà nấy đều phải chăng đèn kết hoa, nhất là những khu phố đông đúc và trung tâm văn hóa phải tổ chức hội Hoa Đăng, triển lãm Hoa Đăng rất long trọng; Già trẻ gái trai đi xem hoa Đăng , đoán câu đối trên Hoa đăng, múa đèn Rồng thâu đêm v,v, về sau năm nào cũng vậy, dần dần thành thói quen và truyền từ đời này sang đời khác. Theo ghi chép, năm 713 trước Công nguyên, ở kinh thành Trường An trong đời nhà Đường đã làm “núi đèn” rất lớn cao khoảng 7 mét, với hơn 50 nghìn các loại đèn màu.

Những đèn màu trong ngày tết Nguyên Tiêu, thường làm bằng giấy màu sặc sỡ, với đủ các tạo hình như non nước, các kiến trúc, các nhân vật, Hoa cỏ, chim muông v,v, trong đó đèn ngực bay là có đặc sắc của TQ nhất. Đèn ngực bay là một trò chơi, nghe nói đã hơn một nghìn năm lịch sử. Trong đèn này có lắp một bánh xe, khi thắp chiếc nến trong trong đèn, thì nhiệt độ lên cao khiến cho bánh xe quay, qua đó đẩy con ngựa giấy trên bánh xe chạy. Bóng ngựa hiện lên chụp đèn, nhìn từ bên ngoài như thấy ngực đang phi nược đại, trông rất sống động.

Tết Nguyên Tiêu ăn bánh trôi cũng là một tập tục lớn. Vào khoảng đời nhà Tống , khi ăn tết này, trong dân gian bắt đầu thịnh hành một loại thức ăn mới lạ. Nhân bằng các loại hoa quả, bên ngoài lấy bột gạo nếp gói thành từng viên tròn, rồi nấu chín, ăn thơm ngon, ngon miệng. . Về sau, phần lớn các khu vực ở miền Bắc TQ đều gọi loại thức ăn này là “Nguyên Tiêu” còn miền Năm thì gọi là “bánh trôi”.

Bánh trôi phát triển đến ngày nay đã có đến gần 30 lọai, nhân bánh trôi gồm có sơn trà, thập cẩm, vừng, kem sữa cao cao, xô-cô-la v,v. Phong vị bánh trôi của mỗi địa phương cũng không giống nhau, bánh trôi của tỉnh Hồ Nam trắng, trong suốt, thơm, ngon và ngọt, ở Ninh Ba, tỉnh Chiết Giang ở miền Đông nhiều nhân, vỏ mỏng, bánh trôi như trứng chim bồ câu của Thượng Hải trông xinh xắn, ăn mát, ngon, ngọt, bánh trôi nhân Sơn trà, nhân vừng, nhân kem sữa v,v của Bắc Kinh cũng có hương vị độc đáo

Trong ngày tết Nguyên Tiêu, ngoài ngắm đèn, ăn bánh trôi, còn có rất nhiều hoạt động vui chơi giải trí. Như đi cà kheo, múa ương ca, múa sư tử v,v,Đặc biệt là múa sư tử , ngoài ở TQ ra, các nơi trên thế giới cá người Hoa cư trú, mỗi khi vào dịp tết đều tổ chức múa sư tử. Múa sư tử của TQ được chia thành hai phái là “phái Nam” và Phái Bắc” . Múa sư tử của phái miền Nam thì chú trọng về thay đổ động tác và kỹ xảo, thường là với hình thức hai người múa là chính, điệu múa linh họat và biến đổi khôn lường; Múa sư tử phái Bắc coi trọng khí thế, thường là mười mấy người, thậm chí là mấy chục người cùng múa. Khi múa có đệm nhạc mang đậm đặc sắc dân gian TQ, bắt kể là người múa hay là người xem đều tích cực tham gia, thể hiện sự náo nhiệt của bầu không khí ngày rằm tháng giêng.

nguồn:nhà xuất bản Kim Đồng

GIAC MO MAU HONG

Tìm kiếm Blog này

VĂN HOÁ TRUNG QUỐC

Nhãn

Nhận xét

Bài đăng phổ biến từ blog này

Các giai đoạn chính trong quá trình phát sinh loài người

Anterior - The Silent Divide

Vì sao con người thích thử nghiệm cái mới?